Ισλανδία, η σύγχρονη Νήσος Ουτοπία. Γιατί δεν μας πληροφορούν;

 

Αντανακλάσεις της λίμνης Tjörnin στο Ρέικιαβικ, Ισλανδία

του Miguel Sanz Loroño

Απορρίπτοντας με δημοψήφισμα την διάσωση των τραπεζών τους και την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους, οι Ισλανδοί έδειξαν ότι είναι δυνατόν να ξεφύγουν από τους νόμους του καπιταλισμού και να πάρουν τη μοίρα τους στα χέρια τους, χαίρεται ένας Ισπανός ιστορικός.

Όπως το έγραψε ο  Όσκαρ Ουάιλντ, ένας χάρτης χωρίς το νησί Ουτοπία δεν αξίζει μια ματιά. Ενώ η Ισλανδία πέρασε από χαϊδευμένο παιδί  του ύστερου καπιταλισμού σε ένα σχέδιο πραγματικής δημοκρατίας, γεγονός που υποδηλώνει ότι ένας χάρτης χωρίς Ουτοπία δεν είναι μόνο ανάξιος της προσοχής μας, αλλά ότι είναι και ψεύτικος. Ο φάρος της Ουτοπίας, είτε αρέσει είτε δεν αρέσει στις αγορές, άρχισε να εκπέμπει ασθενή σήματα προς την υπόλοιπη Ευρώπη...

Η Ισλανδία δεν είναι η Ουτοπία. Το γνωρίζουμε, τα βασίλεια της ελευθερίας δεν έχουν θέση σε αυτή την αυτοκρατορία της αναγκαιότητας που είναι ο ύστερος καπιταλισμός.  Όμως, η Ισλανδία είναι απόδειξη ότι το κεφάλαιο δεν κατέχει όλη την αλήθεια σε αυτό τον κόσμο, ακόμα κι αν φιλοδοξεί να ελέγξει όλους τους χάρτες που διαθέτει περί αυτού.

Με την απόφασή της να φρενάρει τον τραγικό τροχό των αγορών, η Ισλανδία θέτει ένα προηγούμενο που μπορεί να απειλήσει να σπάσει τα νεφρά του ύστερου καπιταλισμού. Προς το παρόν, αυτό το μικρό νησί, το οποίο κάνει ό, τι εθεωρείτο αδύνατον γιατί εξωπραγματικό, δεν βυθίστηκε ακόμη στο χάος, όπως φαίνεται, παρά του γεγονότος ότι λίγες πληροφορίες μας φτάνουν μετά το φιλτράρισμα των ΜΜΕ.
Πράγματι, δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα από την Ισλανδία, ενώ μας πλημυρίζουν με πληροφορίες  για την Ελλάδα και τα δάνεια της.

Η Ισλανδία δεν ενδιαφέρει τα ΜΜΕ

Γιατί η Ισλανδία ενδιαφέρει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τόσο λίγο, παρόλο ότι υποτίθεται ότι αυτά υπάρχουν για να μας πληροφορήσουν για το τι συμβαίνει στον κόσμο;
Μέχρι τώρα, ο ορισμός του τι είναι πραγματικό και τι δεν είναι, τι μπορούμε να πιστεύουμε η να μη πιστεύουμε, τι μπορούμε να κάνουμε η να μη κάνουμε,  ήταν το προνόμιο της εξουσίας. Οι γνωστικοί χάρτες που χρησιμοποιούνται για την γνώση του κόσμου μας περιείχαν πάντα αδιαφανούς χώρους οπού κατοικείται η βαρβαρότητα η οποία τροφοδοτεί την κυριαρχία των ελίτ. Η ύπαρξη αυτών των τυφλών ζωνών του κόσμου πηγαίνει μαζί με την εξάλειψη του αντιπάλου, το νησί της Ουτοπίας.  Αρκεί να ξαναδιαβάσετε τον Walter Benjamin: κάθε έγγραφο πολιτισμού είναι ταυτόχρονα έγγραφο βαρβαρότητας.

Αυτές είναι οι ελίτ, επικουρούμενές από θεολόγους και οικονομολόγους που ορίζουν τι είναι πραγματικό η όχι.  Με την ίδια κίνηση, δείχνουν τι είναι ρεαλιστικό, σύμφωνα με τον ορισμό τους της πραγματικότητας και τι δεν είναι –γεγονός που αποτελεί μια παρέκκλιση της σκέψης και συνεπώς δεν αξίζει την προσοχή μας. Με άλλα λόγια, τι πρέπει να κάνουμε και τι πρέπει να σκεφτούμε, και τι πρέπει να μην κάνουμε και να μην σκαφτόμαστε. Ο ορισμός αυτός είναι πάντα σύμφωνα με το τι συνιστά το ίδιο το θεμέλιο της εξουσίας και της βίας του: η τρομερή έννοια της αναγκαιότητας. Πρέπει να κάνουμε θυσίες, μας λένε με συγκλονισμένο ύφος.  Προσαρμογή ή αφάνταστη καταστροφή ανήκουν στην αναγκαιότητα, είναι απαραίτητη. Ένα πράγμα είναι σίγουρο, η λογική του ύστερου καπιταλισμού έχει κάτι από την χεγκελιανή διαστροφή: ό, τι είναι πραγματικό είναι κατ 'ανάγκη ορθολογικό, και το αντίστροφο.

Η ειρηνική εξέγερση των Ισλανδών

Τον Ιανουάριο του 2009, ο λαός της Ισλανδίας επαναστάτησε κατά της αυθαιρεσίας αυτής της προσέγγισης. Οι μεγάλες ειρηνικές διαδηλώσεις οδήγησαν στην πτώση του Συντηρητικού υπουργικού συμβούλιου του Geir Haarde. Η αριστερή μειοψηφία στο κοινοβούλιο επέστρεψε στην εξουσία και έκανε έκκληση για εκλογές τον Απρίλιο του 2009. Η Σοσιαλδημοκρατική Συμμαχία της πρωθυπουργού Johanna Sigurdardottir και το Αριστερό-Πράσινο Κίνημα, ανανέωσαν τον συνασπισμό τους και κέρδισαν την απόλυτη πλειοψηφία.

Το φθινόπωρο του 2009, μετά από δημοψήφισμα με λαϊκή πρωτοβουλία, η Ισλανδία εμπιστεύτηκε σε συνελεύσεις πολιτών τη σύνταξη ενός νέου συντάγματος. Το 2010, η κυβέρνηση πρότεινε τη ίδρυση ενός εθνικού συνταγματικού συμβουλίου, τα μέλη του οποίου έπρεπε να εκλεγούν στην τύχη.  Δύο δημοψηφίσματα (το δεύτερο τον Απρίλιο του 2011) απέρριψαν την διάσωση των τραπεζών και την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους. Και τον Σεπτέμβριο του 2011, ο πρώην Πρωθυπουργός Haarde Geeir, μηνύθηκε για την ευθύνη του για την κρίση.

Να φανταστούμε ότι ο κόσμος είναι μια ελληνική τραγωδία, όπου ο τροχός του πεπρωμένου ή του κεφαλαίου γυρίζει αγνοώντας τον ανθρώπινο παράγοντα, είναι σαν να αρνούμαστε την πραγματικότητα.  Είναι σαν να ξεχάσουμε ότι αυτή η ρόδα  χειρίζεται από ανθρώπινα όντα. Ό, τι  μπορεί κανείς να φανταστεί ως δυνατό είναι εξίσου πραγματικό από την πραγματικότητα που θέλουν να μας επιβάλουν οι αγορές. 

Με την επανα-εύρεση της φαντασίας και της τέχνης του εφικτού, η Ισλανδία μας δείχνει ότι οι ικανότητες αυτές είναι όσο πραγματικές όσο η γιγαντιαία αναγκαιότητα του καπιταλισμού. Αρκεί να απαντήσουμε σε αυτό το κάλεσμα για να ανακαλύψουμε την παγίδα που μας έχουν στήσει. 

Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, μας διαβεβαιώνουν.
Άραγε, εκείνοι που μας αναγγείλουν τις θυσίες, πήραν τουλάχιστον τον κόπο να αναθεωρήσουν τον παγκόσμιο χάρτη τους;

Η δυνατότητα της διαφορετικότητας

Η Ισλανδία αποδείχνει ότι η χαρτογράφηση μας είναι πιο πολύπλοκη από ό, τι μας λένε. Ότι είναι δυνατό να κυριαρχήσουμε του πραγματικού, και ότι αυτή η κυριαρχία αποτελεί την αρχή της ελευθερίας, της αναγκαιότητας. Και όμως, η Ισλανδία, δεν είναι ένα μοναδικό μοντέλο. Είναι μόνο μία από τις δυνατότητες της διαφορετικότητας. 

Η προσπάθεια του λαού της Ισλανδίας να οικοδομήσει το μέλλον των αποφάσεων του και της φαντασίας του μας δείχνει την πραγματικότητα μια εναλλακτικής λύσης.

Γιατί επιτέλους, η δυνατότητα της διαφορετικότητας όπως διακηρύσσεται από την πλειοψηφία είναι όσο πραγματική όσο η ανάγκη της ίδιας που απαιτεί το κεφάλαιο.  Οι Ισλανδοί αποφάσισαν να αποτρέψουν το μέλλον τους να καθοδηγείται από τον τραγικό τροχό της αναγκαιότητας.

Θα αποδεχτούν πλέον οι άλλες χώρες να οριστεί η πραγματικότητα από το κεφάλαιο;

θα εξακολουθούμε να εμπιστευόμαστε το μέλλον,  το δυνατό, και την φαντασία στις τράπεζες, στα μεγάλα συγκροτήματα και σε εκείνες τις κυβερνήσεις που λένε ότι κάνουν ό, τι είναι πραγματικά δυνατό να κάνουν;

Κάθε χάρτης της Ευρώπης θα έπρεπε να έχει την Ισλανδία ως σημείο φυγής. Αυτός ο χάρτης πρέπει να οικοδομηθεί με τη βεβαιότητα ότι το δυνατό περιλαμβάνεται στο πραγματικό, στο ίδιο μέτρο με την αναγκαιότητα. Η αναγκαιότητα δεν είναι μόνο μια δυνατότητα στο εσωτερικό του πραγματικού. 

Η εναλλακτική λύση υπάρχει. Η Ισλανδία μας το υπενθύμισε, , διακηρύσσοντας ότι η φαντασία είναι μέρος του λόγου. Ανήκει στο πλήθος να ορίσει τι είναι πραγματικό και ρεαλιστικό, χρησιμοποιώντας τη δυνατότητα της διαφορετικότητας. Με αυτόν τον τρόπο, δεν θα ικανοποιήσουμε μόνο τους ονειροπόλους. 

Αντιθέτως, θα βασιστούμε σε ένα μέρος της πραγματικότητας το οποίο θα ήθελε να  σβήσει τελείως  ο χάρτης του κεφαλαίου. 

Η ύπαρξη της Ουτοπίας εξαρτάται από αυτό, και μαζί της η ίδια έννοια της ζωής που αξίζει να ζωθεί.